Photo by Annie Spratt on Unsplash
Tæknilegt, efnahagslegt, félagslegt og umhverfislegt mat ákvarðar rök og árangur hvers verkefnis. Hringrásarmat ætti að fara fram sem hluti af umhverfismati til að styðja við ákvarðanatökuferlið á hlutlægari hátt með því að huga að nýjustu straumum í innleiðingu meginreglna um sjálfbæra þróun.
Hingað til hefur engin stöðluð aðferðafræði verið þróuð til að mæla hringrás bygginga, þær sem til eru, eru enn í þróun og eru breytilegar hvað varðar umfang notkunar, hvernig þeim er beytt og skilgreiningu á hringrás. Þetta er ástæðan fyrir því að við leggjum til nýja, einfaldaða, en yfirgripsmikla sýn á vandamálið sem byggir þó á núverandi þekkingu og mælingum sem gerðar hafa verið.
Þróaða hringrásar vísitalan (e. circularity Index, CI) lýsir hinum ýmsu þáttum hringrásarinnar sem gefnir eru upp með undirvísum sem ná yfir allan líftíma byggingarinnar. Undirvísarnir eru:
SMU nær yfir efnin/ byggingarhluta sem notuð eru við framkvæmd, MRP tengist lok líftíma þessara efna/byggingarhluta og SR og SSP varða rekstrartíma bygginga.
Meira um þessa vísa og aðferðafræði við útreikning á endanlegri hringrásar vísitölu (CI) er sýnd í köflunum hér að neðan.
Lágmörkun á frumhráefnisnotkun er ein af grunnstoðum hringrásar byggingar og því ber að stefna að því að nýjar byggingar séu reistar úr endurnotuðu og endurunnum efnum og byggingarhlutum og hönnuð til að gera endurnotkun og endurvinnslu þessara efna og þátta mögulega í framtíðinni.
Hins vegar eru efni ólík hvað varðar skort, framboð og tilheyrandi markaðsvirði. Mikilvægt er að taka þennan mismun með í hringrásarmati til að meta áreiðanlegri umhverfisáhrif endurnotkunar eða endurvinnslu tiltekinna efna og þátta. Ein leið til að gera það er með því að nota ADP þáttinn sem byggir á neyslu einstakra hráefna og alþjóðlegum auðlindum.
Við getum sagt að ADP mæli „umhverfisgildi“ þess að nota tiltekið efni í hringrásar hagkerfissamhengi þar sem áhrifin á auðlindaþurrð eru grundvallaratriði. Segjum til dæmis að við höfum tvö efni og viljum ákvarða umhverfisáhrif þeirra. Í hagfræðilegri greiningu, til að vita hvert efnisverð, þyrftum við að vita magn efnisins (t.d. m3) og einingarverð þeirra (t.d. EUR/m3), og út frá þeim gætum við reiknað út verðmæti þeirra gefið upp í EUR . Á sama hátt, í hringrásar samhengi, með því að þekkja magn efnis og ADP þeirra (kgSbeq./m3), getum við fengið „umhverfisgildi“ þeirra gefið upp í kgSbeq.
Fyrir frekari upplýsingar um ADP, uppvinnslu, endurvinnslu, niðurvinnslu og útreikningaaðferðir, skoðaðu hlutana um möguleika á ofnotkun auðlinda í jörðu (ADP) og hringrásar matsaðferðir.
Vísirinn fyrir möguleika á endurnýtingu (MRP) lýsir því að hve miklu leyti hægt er að nota aftur efnin, sem notuð eru í byggingarframkvæmdirnar, í framtíðinni og stuðla þannig að verndun auðlinda. Það er því mælikvarði á möguleika á framtíðarnotkun efna sem notuð eru í byggingariðnaði.
Vísirinn er svipaður og SMU vísirinn. Hann tekur með öll byggingarefni og byggingarhluta. Ólíkt SMU snýst MRP hins vegar um hugsanlega framtíðarnotkun efnanna og byggingarhluta en ekki uppruna þeirra.
Á svipaðan hátt og SMU vísirinn nær MRP yfir muninn á endurnotkun, uppvinnslu, endurvinnslu og niðurvinnslu með því að tilgreina vægi hvers floks.
Fyrir frekari upplýsingar um ADP, uppvinnslu, endurvinnslu, niðurvinnslu og útreikningaaðferðir, skoðaðu hlutana um möguleika á ofnotkun auðlinda í jörðu (ADP) og hringrásar matsaðferðir.
Samnýting rýmis er nauðsynleg í hringrásar hagkerfi þar sem það dregur úr þörf fyrir nýbyggingar með því að hagræða nýtingu þeirra sem fyrir eru. Þar af leiðandi leiðir þetta til talsverðrar samdráttar í neyslu jarðefnaauðlinda.
Hæsta stig hringrásar byggingar er bygging þar sem allir undirvísar (SMU, MRP, SR, SSP) ná hæsta gildinu, þ.e. 100%. Hins vegar er því miður erfitt að ná 100% (jafnvel ómögulegt). Þess vegna er ákjósanlegasta leiðin til að velja hönnun með hæstu mögulegu prósentu í hringrásar hönnuninni.
Þegar verið er að meta hversu vel byggingar fylgja hringrásarhagkerfinu gætu ótvíræð tilvik komið upp. Segjum til dæmis að við séum að íhuga tvær mismunandi aðstæður fyrir byggingarhönnunina og við reiknuðum út undirvísana (SMU, MRP, SR og SSP) fyrir báða. Í fyrstu atburðarásinni hafa tveir undirvísar mjög hátt gildi og þeir sem eftir eru eru tæp 0% og í seinni atburðarásinni gerist hið gagnstæða. Hvaða hönnun fylgir betur hugmyndum hringrásarhagkerfisins?
Til að leysa þetta mál voru vægisstuðlar fyrir hvern undirvísi kynntir ásamt einum vísi (Hringrásar vísitala – CI) sem byggir á öllum undirvísum til að aðstoða við lokaákvörðunarferlið.
Val á vægisstuðlum fyrir einstaka undirvísa ætti að byggjast á mikilli umræðu meðal byggingarsérfræðinga og greiningum á umhverfisáhrifum. Þau geta verið mismunandi út frá mörgum þáttum, til dæmis staðsetningu, markaðsþroska, tiltæku efni og tæknilausnum.
Aðferðarfræðin sem hér er lögð til eru undirvísar sem tengjast efnum (þ.e. SMU og MRP) metnir sérstaklega, hver með vægisstuðlinum 0,33. Hinsvegar er litið sameiginlega á undirvísa sem tengjast notagildi og nýtni rýmis og er samanlagður þyngdarstuðull þeirra 0,34. Þessi nálgun er notuð vegna þess að undirvísarnir tveir ná yfir svipað efni.
[1]BAMB – Building as Material Banks, Reversible Building design guidelines, 2018